ΕΕ : Κέντρο vs Περιφέρεια

Μεταξύ 1980 και 2004, η ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση ήταν αρκετά δημοφιλής στα μάτια μεγάλου μέρους του πληθυσμού των χωρών της περιφέρειας.

Οι Πορτογάλοι, οι Έλληνες και οι Ισπανοί είχαν θεωρήσει τη συμμετοχή της χώρας τους στην ευρωπαϊκή ολοκλήρωση, τόσο σαν εγγύηση για τη δημοκρατική σταθερότητα, διότι όλοι έβγαιναν από μια δικτατορική περίοδο [1] όσο και σαν μια πραγματική δυνατότητα βελτίωσης των συνθηκών διαβίωσης (η οικονομική υποστήριξη από τις πλουσιότερες χώρες της ΕΕ προς τα νέα μέλη της περιοχής της Μεσογείου ήταν σημαντικές κατά τα πρώτα έτη [2]).

Η συμμετοχή στη ζώνη του ευρώ των ίδιων χωρών κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 2000 είχε κερδίσει επίσης τη συμπάθεια του κοινού επειδή συνοδεύτηκε με αύξηση της κατανάλωσης, χρηματοδοτούμενη ωστόσο από πιστώσεις.

Το ίδιο συνέβη και με τις χώρες του πρώην ανατολικού μπλοκ: εγγύηση δημοκρατικής σταθερότητας, ελπίδα για κάποια οικονομική υποστήριξη, δυνατότητα να ταξιδεύουν εντός της Ένωσης, να βρει μια καλύτερα αμειβόμενη εργασία στη δύση, να αποκτήσει πρόσβαση στις πιστώσεις για τη χρηματοδότηση της κατανάλωσης.

Ωστόσο, ήδη από το 2000, τα κονδύλια που μεταφέρονται από τις πλουσιότερες χώρες προς τις οικονομίες των νέων μελών μειώθηκαν σημαντικά και ορισμένοι παραγωγικοί τομείς, ιδιαίτερα στη γεωργία, επηρεάστηκαν πολύ αρνητικά από τον ανταγωνισμό του «αγρομπίζνες» της Δυτικής Ευρώπης πολύ πιο βιομηχανοποιημένες και ανταγωνιστικές.

Τα έτη 2008-2010 αποτελούν μια κρίσιμη καμπή στην αντίληψη που έχουν οι ευρωπαϊκοί λαοί για την Ευρωπαϊκή Ένωση. Από θετική, αποκτά μια αρνητική χροιά στα μάτια σημαντικών τμημάτων του πληθυσμού.
Η συσσώρευση των νεοφιλελεύθερων μέτρων από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή στο όνομα της προώθησης του διάσημου λογότυπου «ελεύθερος και ανόθευτος ανταγωνισμός», από το 2009-2010, η κρίση του ευρώ και οι πολύ σημαντικές επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης είναι οι κύριες αιτίες.

Ένα Κέντρο και Μία Περιφέρεια στο εσωτερικό της ΕΕ
Η ιεραρχική σχέση που υπάρχει σε παγκόσμιο επίπεδο με ένα κέντρο αποτελούμενο από τις Ηνωμένες Πολιτείες, την Ευρωπαϊκή Ένωση και την Ιαπωνία (η Τριάδα) και μια περιφέρεια που σχηματίζεται από τις λεγόμενες «χώρες υπό ανάπτυξη» έχει την ρεπλίκα της εντός των 27 χωρών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Το Κέντρο αποτελείται από τις πιο ισχυρές χώρες, με πρώτες τη Γερμανία και τη Γαλλία, ακολουθούν το Ηνωμένο Βασίλειο, η Ιταλία και τα κράτη της πρώην Μπενελούξ (Ολλανδία, Βέλγιο και Λουξεμβούργο).
Η περιφέρεια που υπόκειται στις επιλογές αυτού του ηγεμονικού Κέντρου αποτελείται κυρίως από τις νότιες και ανατολικές χώρες της Ευρώπης, χωρίς να ξεχνάμε την Ιρλανδία στα δυτικά. Στο πιο περιορισμένο επίπεδο των 16 χώρων της ζώνης του ευρώ [3], το φαινόμενο αυτό γέννησε το αγγλικό ακρωνύμιο PIGS (=γουρούνια) (Πορτογαλία, Ιρλανδία, Ελλάδα και Ισπανία) από τη στιγμή που αυτές οι χώρες γνωστοποίησαν τις δυσκολίες τους, με το οποίο κυκλοφόρησαν σκανδαλωδώς ρατσιστικά λογοπαίγνια [4].

Η άρνηση της ΕΕ να αναπτύξει πραγματικές κοινές πολιτικές για να βοηθήσει τα νέα μέλη στη μείωση των οικονομικών μειονεκτημάτων τους σε σχέση με το Κέντρο έπαιξε καθοριστικό ρόλο στη δημιουργία αυτών των διαρθρωτικών ανισοτήτων επιζήμιων για τη διαδικασία της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης.

Κατά τα τελευταία 10 χρόνια, η Γερμανία (αλλά και οι Κάτω Χώρες και Αυστρία) δρομολόγησε μια νεο-μερκαντιλιστική πολιτική: κατάφερε να αυξήσει τις εξαγωγές της, ιδίως μέσα στην Ευρωπαϊκή Ένωση και τη ζώνη του ευρώ συμπιέζοντας τους μισθούς των εργαζομένων στη Γερμανία. Στη Γερμανία, το Σεπτεμβρίου του 2010, μεταξύ των μισθωτών, 7,3 εκατομμύρια εργαζόμενοι είχαν μόνο μια μίνι-εργασία μερικής απασχόλησης αμειβόμενη με 400 (τετρακόσια) ευρώ το μήνα [5].
Κέρδισε επομένως σε ανταγωνιστικότητα σε σχέση με τους εταίρους της, ιδίως εκείνους από χώρες όπως η Ελλάδα, Ισπανία, Πορτογαλία και ακόμη και η Ρουμανία, η Βουλγαρία, η Ουγγαρία (τις οποίες δεν αποτελούν μέρος της ζώνης του ευρώ).
Αυτές οι χώρες είδαν να συσσωρεύεται και να διευρύνεται ένα εμπορικό έλλειμμα με τη Γερμανία και άλλες χώρες του Κέντρου.


Τα ελλείμματα στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών που εμφανίζονται από τις χώρες αυτές είναι το αντίθετο του πλεονάσματος του Κέντρου, κυρίως της Γερμανίας. Αυτά τα ελλείμματα, τα οποία μπορούν να αντιστοιχίσουν σε χρηματοοικονομικά ελλείμματα του ιδιωτικού ή του δημόσιου τομέα, πρέπει να συμπληρωθούν από εξωτερικές πηγές: τα χρέη (δηλαδή δάνεια), ή ξένες επενδύσεις. Το έλλειμμα τρεχουσών συναλλαγών οφείλεται κυρίως σε ιδιωτικά ελλείμματα, τα οποία χρηματοδοτούνται κυρίως από τραπεζικά δάνεια του Κέντρου γιατί οι επενδύσεις ήταν σχετικά χαμηλές (εκτός από την περίπτωση της Ισπανίας) ή αντισταθμίστηκαν από τη σημαντική εξαγωγή κεφαλαίων με τη μορφή του επαναπατρισμού των κερδών των πολυεθνικών εταιρειών που είχαν πραγματοποιήσει αυτές τις επενδύσεις.
Έτσι, σε ορισμένες χώρες της Ανατολικής Ευρώπης (Ουγγαρία, Σλοβακία και Τσεχία), οι επαναπατρισμοί των κερδών (εκροές κεφαλαίων) ήταν μεγαλύτεροι από τις επενδύσεις (εισροές κεφαλαίων) [6].

Χονδρικά, το χρέος των χωρών της περιφέρειας οφείλεται κυρίως στη συμπεριφορά του ιδιωτικού τομέα εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Ανίκανος ο ιδιωτικός τομέας των χωρών της περιφέρειας να ανταγωνιστεί το Κέντρο, χρεώθηκε στις τράπεζες και η οικονομία μετά την υιοθέτηση του ευρώ έχασε την παραγωγική της βάση και έγινε χρηματιστηριακή.
Η κατανάλωση αυξήθηκε στις προαναφερόμενες χώρες και σε ορισμένες από αυτές (Ισπανία, Ιρλανδία, Ουγγαρία, Ρουμανία, Βουλγαρία), αναπτύχτηκε μια φούσκα στα ακίνητα που τελικά έσκασε.
Τα επιτόκια, όλο και πιο ψηλά, που καταβάλλονται από τις χώρες της περιφέρειας για τα νέα δάνεια που πραγματοποιήθηκαν μετά το ξέσπασμα της κρίσης, θα αυξήσουν την αποστράγγιση των κεφαλαίων που φεύγουν από την περιφέρεια προς το κέντρο. (Τα ιδιωτικά χρηματοπιστωτικά ιδρύματα του Κέντρου αγοράζουν τα ομόλογα που εκδίδονται από τις χώρες της περιφέρειας ή οι κυβερνήσεις του Κέντρου συμμετέχουν «στα σχέδια βοήθειας» δανείζοντας χρήμα με 5,2% στην περίπτωση της Ελλάδας).

Η Γερμανία, Γαλλία και η Αυστρία, για παράδειγμα, δανείζονται με 2% και δανείζουν με 5,2%.
Πρόκειται για μια ιδιαίτερα κερδοφόρα επιχείρηση.
Οι χρηματοπιστωτικές αγορές απαιτούν επιτόκια διπλάσια ή τριπλάσια σε σχέση με 2007-2008 και τα ποσά των δανείων είναι τεράστια. Το χρήμα που δανείζεται από τις χώρες του Κέντρου η Ελλάδα, η Ιρλανδία και η Πορτογαλία ξαναφεύγει προς τις ιδιωτικές τράπεζες των χωρών του Κέντρου που δανείζουν με 10% ή περισσότερο.
Καλά είπαμε λοιπόν ότι υπάρχει αποστράγγιση των πώρων της Περιφέρειας προς το Κέντρο.

Εξάλλου, από τα πλεονεκτήματα της παραγωγικότητας της Γερμανίας και των άλλων χώρων του Κέντρου σε σχέση με τις χώρες της Περιφέρειας, εκτελείται επίσης μια αποστράγγιση μέσω των εμπορικών συναλλαγών σύμφωνα με το μηχανισμό της άνισης ανταλλαγής που περιγράφει ο Μαρξ στο Το Κεφάλαιο: «Το κεφάλαιο που επενδύθηκε στο εξωτερικό εμπόριο μπορεί να προσφέρει ένα υψηλότερο ποσοστό κέρδους, γιατί ανταγωνίζεται προϊόντα που άλλες χώρες δεν παράγουν με τις ίδιες ευκολίες, έτσι ώστε η πιο προηγμένη χώρα πωλεί τα προϊόντα της πιο πάνω από την αξία τους, αν και φθηνότερα από τις ανταγωνιστικές χώρες. [...] Η ίδια κατάσταση μπορεί να προκύψει σε σχέση με μια χώρα της οποίας εισάγουμε και στην οποία εξάγουμε προϊόντα. Η χώρα αυτή μπορεί να παρέχει σε είδος περισσότερη υλοποιημένη εργασία από ό, τι λαβαίνει, και να λάβει τα προϊόντα φθηνότερα από ό, τι θα μπορούσε να τα παράγει η ίδια»[7].

Να ιδρυθεί δημοκρατικά μια άλλη Ευρωπαϊκή Ένωση βασισμένη στην αλληλεγγύη
Μερικές διατάξεις των συνθηκών που διέπουν την Ευρωπαϊκή Ένωση, την ευρωζώνη και την ΕΚΤ πρέπει να καταργηθούν. Για παράδειγμα, πρέπει να διαγραφούν τα άρθρα 63 και 125 της Συνθήκης της Λισαβόνας που απαγορεύουν κάθε έλεγχο των κινήσεων των κεφαλαίων, καθώς και κάθε βοήθεια προς κράτος σε δυσκολία. Θα πρέπει επίσης να εγκαταλειφτεί το Σύμφωνο Σταθερότητας και Ανάπτυξης.
Παραπέρα, θα πρέπει να αντικατασταθούν οι ισχύουσες συνθήκες με νέες στο πλαίσιο μιας πραγματικής δημοκρατικής συστατικής διαδικασίας, προκειμένου να επιτευχθεί ένα σύμφωνο αλληλεγγύης των λαών για την απασχόληση και την οικολογία.
Θα πρέπει να αναθεωρηθεί πλήρως η νομισματική πολιτική όπως και το καθεστώς και η πρακτική της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας.
Η αδυναμία της πολιτικής εξουσίας να επιβάλει στην ΕΚΤ να τυπώσει χρήμα είναι ένα πολύ βαρύ μειονέκτημα. Με τη δημιουργία αυτής της ΕΚΤ επάνω από τις κυβερνήσεις και επομένως ερήμην των λαών, η ΕΕ προέβη σε μια καταστροφική επιλογή, αυτή της υποταγής του ανθρώπου στο χρηματοπιστωτικό σύστημα, και όχι το αντίστροφο.

Μια Ευρώπη βασισμένη στην αλληλεγγύη και τη συνεργασία θα πρέπει να της επιτρέψει να γυρίσει την πλάτη της στον ανταγωνισμό και την ανταγωνιστικότητα, που τραβάνε τα πάντα «προς τα κάτω».
Η νεοφιλελεύθερη λογική οδήγησε στην κρίση και αποκάλυψε την αποτυχία της. Αυτή πίεσε τους κοινωνικούς δείκτες προς τα κάτω: λιγότερη κοινωνική προστασία, λιγότερες θέσεις απασχόλησης, λιγότερες δημόσιες υπηρεσίες.
Οι λίγοι που έχουν ωφεληθεί από αυτή την κρίση το έκαναν ποδοπατώντας τα δικαιώματα της πλειοψηφίας.
Οι ένοχοι κέρδισαν, τα θύματα πληρώνουν! Αυτή η λογική, η οποία κρύβεται πίσω από όλα τα ιδρυτικά έγγραφα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, με κορυφαίο το Σύμφωνο Σταθερότητας και Ανάπτυξης, πρέπει να υπονομευθεί: ΔΕΝ ΠΑΕΙ ΑΛΛΟ.
Μια άλλη Ευρώπη βασισμένη στη συνεργασία των κρατών και την αλληλεγγύη των λαών, πρέπει να γίνει ο κύριος στόχος.

Σημειώσεις- Παραπομπές
[1] Τα καθεστώτα του Σαλαζάρ και Caetano (1933-1974) στην Πορτογαλία, δικτατορία του Franco (1939-1975) στην Ισπανία, η ελληνική δικτατορία των Συνταγματαρχών (1967-1974).
[2] Η δημοτικότητα της ένταξης στην ΕΕ ήταν σημαντικά χαμηλότερη στις πλούσιες χώρες της Βόρειας Ευρώπης (Βρετανία, Σκανδιναβικές χώρες).
[3] Η ζώνη του ευρώ δημιουργήθηκε το 1999 από έντεκα χώρες: Αυστρία, Βέλγιο, Φινλανδία, Γαλλία, Ιρλανδία, Ιταλία, Λουξεμβούργο, Κάτω Χώρες, Πορτογαλία. Αργότερα εντάχθηκε η Ελλάδα το 2001, η Σλοβενία το 2007, η Κύπρος και η Μάλτα το 2008, η Σλοβακία το 2009 και η Εσθονία το 2011.
[4] Στην αγγλική γλώσσα, « pigs » σημαίνει «γουρούνια".
[5] Φρεντερίκ Λεμέτρ στην εφημερίδα Le Monde, 17 Μαΐου, 2011
[6] Ozlem Onaran, «Δημοσιονομική Κρίση στην Ευρώπη ή μια κρίση διανομής»,
[7] Καρλ Μαρξ, Γ’ Βιβλίο, αναδημοσίευση Gallimard, Η Πλειάδα, 1963, σελ.1.021.

Πηγή: Άρθρο του Ερίκ Τουσέν (Eric Toussaint), από Ινφογνώμων