«Κείμενα για πρόσωπα και βιβλία» του Σωτήρη Σόρογκα, ΙΙ

….

Σκέψου καλά : Κάθε μορφή αθανασίας αντίκειται

Στην έννοια του όντος. Κάθε αντίθεση

Θα συντριβεί κάτω απ’ τη φτέρνα του καιρού

Καθώς πατάει με δρασκελιές και πέλματα γρανίτη.

Ανοίγοντας μια υπόνοια παρόντος

Καίγοντας

Τα φρύγανα των πράξεων σε ουρανομήκεις φλόγες ήλιου.

Όπου παρόν

Σημαίνει απλώς το παρελθόν του μέλλοντος

Ή, πιο σωστά, το μέλλον ενός άλλου παρελθόντος

Αφού, όσο ξέρω, δεν υπάρχει ακόμα η συνταγή

Να φτιαχτεί μια στιγμή διαρκείας. Τι άπληστοι

Σταθήκαμε στ’ αλήθεια, τι άσωτοι

Μες στη φιλαργυρία μας. Ποιος θα πιστέψει άραγε

Πως σπαταλήσαμε τη λίγη αιωνιότητα που μας αναλογεί

Χαμένοι σε μιαν έρημο από λέξεις. Σπέρνοντας

Και περιμένοντας το νέο φρούτο που θα βγει απ’ το κουκούτσι,

Αφήνοντας

Το γινωμένο φρούτο να σαπίσει.

Αλήθεια, τι άπραγοι

Τι ανεπίδεκτοι αθανασίας οι θνητοί.

Αντώνης Φωστιέρης

Η ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΜΕΛΕΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ
οργανώνει μία σειρά εκδηλώσεων για τον πολιτισμό, την Τέχνη και την πολιτική, η οποία ονοματίστηκε με τον πολύ φιλόδοξο τίτλο «πέρα από την παρακμή» Τις εκδηλώσεις προλόγισαν στις 11 Νοεμβρίου ο Σωτήρη Σόρογκας και ο Γιώργος Καραμπελιάς.

Με την ευκαιρία της πρεμιέρας αγόρασα και δύο βιβλία του Σωτήρη Σόρογκα, κυρίως επειδή με εντυπωσίασε ο λόγος του και διαπίστωσα ότι έπραξα άριστα γιατί με το πρώτο κιόλας βιβλίο που διάβασα γέμισα με αυτήν την αγαλλίαση που σου χαρίζει ένα καλό βιβλίο.

«Κείμενα για πρόσωπα και βιβλία» του Σωτήρη Σόρογκα

Τον Σωτήρη Σόρογκα τον γνωρίζω ως ζωγράφο. Κάθε φορά που επισκέπτομαι την αίθουσα «Ρήγας Βελεστινλής» επί της οδού Ξενοφώντος 4 , χαζεύω τα τρία πονεμένα άλογα του. Την μια φορά τα βλέπω θεϊκά, εξαϋλωμένα έτοιμα να πετάξουν, αλλά βλέπουν με φρίκη ότι κάποιος έκαψε τα φτερά τους. Την άλλη μου θυμίζουν την Γκουέρνικα. έπειτα τον πληγωμένο Παρθενώνα και άλοτε τον Ντα Βίντσι και το «βιτρούβιο» άλογο. Το διάσημο άλογο, τον Βουκεφάλα τον απορρίπτω χωρίς άλλη σκέψη, γιατί αυτά τα άλογα δεν ανήκουν σ αυτά που τρέχουν στην σκόνη των πολέμων. Αυτά σκιρτούν από οδύνη για την τρέλα μας.

Ωστόσο, εν προκειμένω δεν πρόκειται για το ζωγραφικό έργο του Σωτήρη Σόρογκα, αφού προφανώς δεν είμαι η κατάλληλη για το αντικείμενο, αλλά για το βιβλίο του «για πρόσωπα και βιβλία»

Στο βιβλίο ο συγγραφέας ξεκινάει με τον πατέρα του, αφιερώνοντάς του μόλις 7 σελίδες δηλαδή μόλις 7 πίνακες. Ο Σωτήρης Σόρογκας σ αυτές τις 7 σελίδες μιλάει και γι αυτόν τον ίδιο. Ο πατέρας του έφτασε στην Αθήνα από την τότε τουρκοκρατούμενη Θεσπρωτία (πόσο πρόσφατα πράγματι ήμασταν ακόμα δούλοι του πασά) ορφανός από πατέρα με τα τέσσερα αδέλφια του που έπρεπε να επιβιώσουν με την υποστήριξη του πρωτότοκου. Θλίβεσαι να διαπιστώνεις πόσο λίγα πράγματα χρειάζεται ο Έλληνας για να μεγαλουργήσει, και πόσα πολλά για να συρθεί στην απαξίωση και στην εθνική ντροπή που έχει περιπέσει σήμερα.

Στην συνέχεια μιλάει με λόγια σαν τον αέρα της άνοιξης για τον Οδυσσέα Ελύτη, για τον Νίκο Εγγονόπουλο, την Κική Δημουλά, τον Γιάννη Κόντο, τον Νάσο Βαγενά, τον Αντώνη Φωστιέρη τον Πάμπλο Πικάσο, τον Φώτη Κόντογλου, τον Γιάννη Μόραλη και τον Γιάννη Τσαρούχη.

Επιτίθεται στην σημερινή «διανόηση» που έχει χάσει τον μπούσουλα. «Διακατέχονται από μια ανερμήνευτη μειονεξία σε ό,τι έτσι κι αλλιώς τους συνιστά, όμοια με την έντρομη συμπεριφορά ενός επαρχιώτη στην πρωτεύουσα, που επιδιώκει να δείχνει άλλος».

Παρακάτω γράφει πάλι για τους ίδιους: «μεταπορθμεύουν, ως καινούργιες ιδέες, φθαρμένα, ξένα, νεωτεριστικά αποφόρια, επιδιδόμενοι εδώ και χρόνια στην υπονόμευση του τόπου ποικιλοτρόπως και εισπράττοντας παραλλήλως από κρατικά ή ξένα ύποπτα κέντρα μεγάλα κονδύλια για την εν γένει πολυπολιτισμική τους δραστηριότητα».

Λάτρης της Βυζαντινής Τέχνης, πώς θα μπορούσε να μην είναι, γράφει για τον Γιάννη Κοντό:

Συμβαίνει άθελά μου η ποίηση αυτή να με παρασέρνει σε μια βυζαντινότροπη ανάγνωση του αισθητού δράματος. Θέλω να πω ότι σε κάθε ποίημα αυτής της πορείας απουσιάζει η συνήθης απελπισία των σύγχρονων αδιεξόδων, όσο και η κραυγαλέα καταγγελία τους. Η διαπίστωση αυτή με παραπέμπει στην εσωτερίκευση του δράματος, όπως αυτό εικονογραφείται για παράδειγμα σε μια βυζαντινή εικόνα «Σταυρώσεως» όπου τα πρόσωπα δεν μορφάζουν, δεν συστρέφονται και δεν εκδηλώνουν το άλγος που υπαγορεύεται από την τραγικότητα του ίδιου του θέματος, επειδή αυτό αφομοιώνεται και απορροφάται σε μια μορφοπλασία υψηλόφρονης και για αυτό βαθιά ανθρώπινης αποδοχής ή κατανοήσεως. Βρίσκεται δηλαδή στον αντίποδα μιας παρεμφερούς , ας πούμε αναγεννησιακής σκηνής, όπου οι μορφές εξωτερικεύουν το άλγος. Με άλλα λόγια, εδώ το δράμα ή το πένθος δεν παύει να υπάρχει. Απλώς λόγω της καταφάσεως αυτής της θεϊκής συνθήκης, αποσύρεται σε μυστικές κρύπτες και συγκινησιακά βάθη πνευματικότητας. Έτσι πιστεύω ότι τα ποιήματα του Γιάννη Κοντού δεν παύουν να είναι λυπημένα.

Για Φώτη Κόντογλου μας πληροφορεί ότι έμεινε έκπληκτος όταν ο μεγάλος αυτός ζωγράφος απεφάνθη περί των ζωγράφων της Αναγέννησης. «Κανένας από αυτούς δεν αξίζει πεντάρα»!

Φώτης Κόντογλου

Τα ίδια υποστηρίζει και ο άγγλος κριτικός τέχνης Κλάιβ Μπελ, οποίος δηλώνει ότι «η εποχή από τον Τζιότο (1267 - 1337) μέχρι τον Σαιζάν((1839 – 1906) δεν είναι παρά μια παρατεταμένη παρακμή της τέχνης». 

Για το Γιάννη Μόραλη μιλάει με ιδιαίτερο σεβασμό, όπως αρμόζει σε μαθητή προς τον δάσκαλό του. 

Γιάννης Μόραλης

«Η έκδηλη λατρεία των αναφορών του στη ζωγραφική ή σε ζωγράφους που αγαπούσε, σε περιστατικά της ζωής του, πάντοτε σχετικά με την τέχνη, σε μυστικά για ήχους χρωμάτων, για ανατροπές από άστοχες σχέσεις των μορφολογικών στοιχείων, για δυνατότητες υπερβάσεως δυσκολιών με ειδικό χειρισμό υλικών ή γραφής, για μυστηριακές επενέργειες του τυχαίου, όλα τούτα έπαιρναν διαστάσεις μυθικές, μεταγγίζοντάς μας ταυτόχρονα και την ευθύνη ενός δυσανάβατου ρόλου ή καλύτερα ενός προορισμού με στοιχεία ιερότητος. Συνεπώς, αυτό που συνιστούσε την αγάπη και την υπευθυνότητα της δουλειάς με την οποία είχαμε καταπιαστεί, μας είχε καταστήσει εξ ορισμού μετόχους μιας άγραφης υποθήκης με καθήκοντα ιδιαίτερα και αποστολή πνευματική, μακριά από συμβιβασμούς και ιδιοτέλειες.

Δεν ξέρω πόσοι από εμάς εκείνου του καιρού κρατήσαμε τη σιωπηλή και κατανυκτική εκείνη υπόσχεση. Ενα πάντως είναι βέβαιο. Οτι αυτή η υπόσχεση οφείλει πολλά στη ζωογόνο πνευματικότητα του σεβάσμιου δασκάλου».

Ο Σωτήρης Σόρογκας ήταν προσωπικός φίλος του Παναγιώτη Κονδύλη. Διαβάζοντάς τον πρώτο, δεν μπορώ παρά να θαυμάσω την αγάπη του και την εκτίμηση με την οποία εκφράζεται για έναν κύκλο ελλήνων καλλιτεχνών και ποιητών, σε αντίθεση με τον δεύτερο ο οποίος μόνο με απαξιωτικά λόγια μίλησε για ολάκαιρο τον πνευματικό κόσμο της Ελλάδας – των ποιητών εξαιρουμένων - και λυπήθηκα βαθιά για άλλη μια φορά. Λυπήθηκα που δεν έχουμε όλοι μας τα μάτια και την καρδιά του Σωτήρη Σόρογκα.

Αποκαλυπτικός είναι και στις συνεντεύξεις του, καθώς μας φανερώνει  έναν άντρα που έχει πλήρη συναίσθηση της κοινωνίας που έχουν κατασκευάσει οι «αγορές» και που  προφανώς δεν έχουν αφήσει αλώβητη και την τέχνη.

Ας τον ακούσουμε με προσοχή, γιατί μακριά από να λέει κοινοτυπίες περί νέα τάξης πραγμάτων έχει φτάσει στην πόρτα της κόλασης που έχει ανοίξει ο δυτικός πολιτισμός της χρησιμοθηρίας και της ισοπέδωσης και μας  εκθέτει με διακριτική  ενάργεια το περιεχόμενό της.

 Νομίζω ότι σήμερα απουσιάζουν από τον κόσμο μας το νόημα και οι Σκοποί που άλλοτε εμψύχωναν τις πράξεις των ανθρώπων όπως  και οι ιδέες και τα οράματα που ένωναν συνεγείροντας τους σε κοινές υπερβάσεις. …

Οι άνθρωποι είναι πιο μόνοι από ποτέ «στη φοβερή ερημία του πλήθους».

Η σημερινή κοινωνία υπόκειται σε μια σαρωτική και ιλιγγιώδη δυναμική ακατάσχετων αλλαγών , οι οποίες πριν προλάβουν να εδραιωθούν προσχώνονται από άλλες νεότερες και διαβρώνουν συνεχώς  ή και εξαφανίζουν ρυθμούς νοήματα ζωής κώδικες επικοινωνίας και ηθικές αξίες.

Συνοψίζοντας, θα έλεγα ότι ο δυτικός επεκτατισμός, αφού ταυτίστηκε με την έννοια της προόδου, επεδίωξε τη ριζική αναδιάρθρωση των παραδοσιακών κοινωνικών δομών  αντικαθιστώντας τες με άλλα μορφώματα. ..

Πρόκειται για πολιτικούς και πολιτισμικούς μετασχηματισμούς, οι οποίοι ενώ άλλοτε απέρρεαν από ένα γίγνεσθαι αντιθετικών ή άλλων βουλήσεων ή εξελεγκτικών οσμώσεων σήμερα υπόκεινται στην μονοκρατορία της δυτικής οικονομικής ισχύος που ομογενοποιεί ανελέητα την πολυμορφία του κόσμου. 

Ο Σωτήρης Σόρογκας γεννήθηκε στην Αθήνα το 1936. Σπούδασε με κρατική υποτροφία στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών Αθηνών, απ’ όπου αποφοίτησε το 1961. Το 1972 έλαβε ετήσια προσωπική χορηγία του Ιδρύματος Φόρντ. Έχει πλήθος ατομικών και ομαδικών εκθέσεων στην Ελλάδα και σε διεθνείς εκδηλώσεις οργανωμένες από το Υπουργείο Πολιτισμού, την Εθνική Πινακοθήκη, την Πινακοθήκη Πιερίδη και ιδιωτικές αίθουσες τέχνης (Τόκιο, Βρυξέλλες, Δουβλίνο, Σάο Πάολο, Νέα Υόρκη, Παρίσι, Ρώμη, Βασιλεία κ.ά.). Δίδαξε σχέδιο και χρώμα τη Σχολή Αρχιτεκτόνων του Ε.Μ. Πολυτεχνείου από το 1964 έως το 2003. Σήμερα είναι ομότιμος καθηγητής. Υπήρξε ιδρυτικό μέλος του Συνδέσμου Σύγχρονης Τέχνης, μέλος της “Ομάδας για την Επικοινωνία και την Εκπαίδευση στην Τέχνη” και μέλος της συντακτικής επιτροπής του περιοδικού θεωρίας της τέχνης “Σπείρα”. Το 2010 μετείχε στην ίδρυση της “Εταιρείας Μελέτης Ελληνικού Πολιτισμού”, καθώς και στην έκδοση του περιοδικού “Ερμής ο Λόγιος”, του οποίου είναι και μέλος της Συντακτικής Επιτροπής. Για το ζωγραφικό του έργο έχουν γραφεί μελέτες, άρθρα, κριτικές και τρεις μονογραφίες. Έργα του βρίσκονται στην Εθνική Πινακοθήκη της Αθήνας, στις Πινακοθήκες Πιερίδη, Βορρέ και Μοσχανδρέου, στο Τελόγλειο Μουσείο του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και στο Μουσείο Γουλανδρή στην Άνδρο. Το 2004 βραβεύτηκε από την Ακαδημία Αθηνών για το σύνολο της καλλιτεχνικής του προσφοράς