Ζαν Κλώντ Μισεά: Τα μυστήρια της αριστεράς

Εδώ και περισσότερο από τριάντα χρόνια, σε όλες τις δυτικές χώρες, το εκλογικό θέαμα εκτυλίσσεται ουσιαστικά στον χώρο μιας εναλλαγής μεταξύ μιας φιλελεύθερης αριστεράς και μιας φιλελεύθερης δεξιάς, που, εκτός από μερικές λεπτομέρειες, αρκούνται πλέον στο να εφαρμόζουν εναλλάξ το οικονομικό πρόγραμμα που ορίζουν και επιβάλλουν τα μεγάλα διεθνή καπιταλιστικά ιδρύματα και κατά συνέπεια μέσω αυτών τα ισχυρά παγκόσμια λόμπυ που αποτελούν την κύρια πηγή έμπνευσης αυτού του προγράμματος. (σελ. 68)

Ο Ζαν Κλώντ Μισεά (επηρεασμένος από τον ανθρωπολόγο Μαρσέλ Μως και το δοκίμιο του το «δώρο» ως η πρώτη μορφή ανταλλαγής αγαθών που διέπονταν από την λογική της τιμής (όχι της τιμής των αγαθών), της δωρεάς και της ανταπόδοσης) είναι ένας περίεργος επαναστάτης. Δεν θέλει να αλλάξει ο κόσμος πηγαίνοντας μπροστά, αλλά επιστρέφοντας σε καταστάσεις που – ας ελπίσουμε φαινομενικά μόνο - έχουν διαγραφεί από το ανθρώπινο DNA. Η κυρίαρχη θέση του είναι η ανάγκη για επιστροφή στην παράδοση και η ανθρωπότητα έχει την αδήριτη υποχρέωση να σταματήσει την διάρρηξη της συνέχειας της ιστορίας, που επιχειρεί και που έχει σχεδόν επιτύχει ο νεοφιλελευθερισμός, που καθόλου δεν είναι νέος, αλλά είναι ο παλιός οικονομικός φιλελευθερισμός γραμμένος και αναλυμένος ήδη από τους κλασικούς της καπιταλιστικής οικονομίας όπως  ο Ανταμ Σμίθ και άλλοι οικονομολόγοι της ελεύθερης οικονομίας.

Πολύ στριφνή η παραπάνω πρόταση. Αλλά όχι και τόσο σε σχέση με αυτές που γράφει ο ίδιος.

Γράφει με την συνήθη τεμπελιά των διανοούμενων, που δεν καταβάλουν καμία προσπάθεια να διαμορφώνουν έναν διαυγή λόγο, ώστε αυτά που θέλουν να πουν να αποτελούν και μια ευχάριστη αφήγηση, αλλά επιδίδονται σε κάθε λογής λεκτικά ευρήματα για να αναγκάζουν τον αναγνώστη να διαβάζει μια και δύο φορές τα κείμενά τους, ή γιατί ίσως οι ίδιοι δεν έχουν καταλαγιάσει σε έναν τελικό λόγο και τα λόγια τους είναι το ίδιο μπερδεμένα όσο η σκέψη τους.

Με την ελπίδα ότι δεν συμβαίνει το δεύτερο, αν κανείς έχει την υπομονή να διαβάσει με ιδιαίτερη προσοχή τα βιβλία του, δεν θα χάσει.

Εξ άλλου ο κόπος δεν είναι και τόσο μεγάλος, γιατί ο Ζαν Κλώντ Μισεά δεν είναι καθόλου μα καθόλου φλύαρος. Θέλει σε μια πρόταση να τα πει όλα. Εξ ού και η στρυφνότητα του λόγου του. Όλα τα βιβλία του, που έχουν μεταφραστεί στα ελληνικά, δεν ξεπερνούν τις 200 σελίδες Α5, συμπεριλαμβανομένων των σχολίων ενός κειμένου βάσης που είναι μικρότερο των 100.

Το πρόσφατο βιβλίο του «Τα μυστήρια της αριστεράς» μεταφράστηκε από τις εναλλακτικές εκδόσεις. Παρά την πολύ καλή μετάφραση και την προσεχτική επιμέλεια, είναι ένα βιβλίο που πολλές φορές θέλησα να το πετάξω από το παράθυρο, αλλά συγκρατήθηκα λόγω του ενδιαφέροντος που μου είχε ήδη προκαλέσει η συγκλονιστική εισαγωγή του επιμελητή Γιώργου Καραμπελιά.

Στα « μυστήρια της αριστεράς» το κύριο θέμα είναι η αριστερά από τον Ανταμ Σμίθ (τον θεμελιωτή της αγοράς) μέχρι τον αξιολύπητο Ολάντ. Σε μία σύντομη ιστορική αναδρομή, ο Μισεά καταδεικνύει πως η αριστερά δεν εξέφραζε πάντα αυτό που όφειλε να εκφράζει, όπως από την άλλη πλευρά το ίδιο συνέβη και με την δεξιά. Θα μπορούσα να βάλω σε εισαγωγικά την αριστερά και την δεξιά, αλλά δεν έχει καμία αξία. Η αριστερά - που αυτή μας ενδιαφέρει - δεν έχει και όπως καταμαρτυρεί ο Μισεά και δεν είχε ποτέ σταθερές απόψεις ή πιο σκληρά διατυπωμένο δεν κατανόησε ποτέ τι είναι εκείνο που οδηγεί με απαρέγκλιτα και συνεχή βήματα την ανθρωπότητα στην ευτυχία και την απελευθέρωσή της από τα δεσμά της αρχαίας και σύγχρονης δουλείας, κάτι που με πάθος ισχυρίστηκε ότι υποστηρίζει.

Ακόμα χειρότερα, σε πολλές περιπτώσεις , τυφλωμένη από το μίσος που την είχε κατακυριεύσει για κάθε τι φεουδαλικό ή μεσαιωνικό συνέβαλε τα μάλα στην διαγραφή ανθρωπολογικών στοιχείων όπως η αλληλεγγύη και η ανταπόδοση, αλλά και εθιμικών συμπεριφορών, όπως λ.χ. η φανατική υποστήριξη της απαγόρευση του προνομίου που παρείχε ο φεουδάρχης στους φτωχούς αγρότες να μπορούν να αφήνουν τα ζώα τους να βόσκουν στα κτήματά του, γιατί αυτό το έθιμο έθιγε την ατομική .......ελευθερία του φεουδάρχη και προφανώς του ανερχόμενου αστού.

Τα δύο σκληρότερα και φονικότερα επεισόδια ταξικής καταστολής που έπληξαν το γαλλικό εργατικό κίνημα κατά τον 19ον αιώνα έγιναν επί αριστερής κυβέρνησης (σελ 36)

Στην χώρα μας, το σοσιαλιστικό ΠΑΣΟΚ, άνοιξε την πόρτα του ΔΝΤ, αφού προηγουμένως στα 20 χρόνια της διακυβέρνησης του εκμαύλισε τον Ελληνικό λαό με ψεύτικα όνειρα περί ευημερίας, τα οποία ο δύσμοιρος με την σειρά του τα αγόραζε δανειζόμενος από τον «Σάϊλοκ» που σήμερα ζητεί την αποπληρωμή του που δεν είναι άλλη από την ίδια την καρδιά του Έλληνα, και που δυστυχώς καμία Πόρσια δεν φαίνεται στον ορίζοντα για να τον σώσει.

Στο ζήτημα της Παγκοσμιοποίησης η αριστερά ταυτίστηκε πλήρως με τα συμφέροντα της πλουτοκρατίας, όχι μόνο στην σφαίρα της οικονομίας αλλά αλίμονο και στην σφαίρα των πολιτιστικών αξιών, τις οποίες τις είδε με τέτοια αλαζονεία και με τέτοια αλλοτρίωση που ξεπέρασε κάθε άλλο αμάρτημα της μέχρι σήμερα .

Η Παγκοσμιοποίηση, για να μπορέσει να ξεδιπλώσει όλο το φονικό της ρεπερτόριο - ανάμεσα στα άλλα που επιχειρεί - πρέπει να προτρέπει συνεχώς τα άτομα και τους λαούς να διαγράψουν το ενοχλητικό παρελθόν τους. Στην ουσία η ανθρώπινη κοινωνία, για να μπορέσει να τραγουδήσει το κύκνειο άσμα της πρέπει να μεταλλαχτεί σε μία άμορφη και άχρωμη μάζα μεμονωμένων ατόμων, τα οποία θα είναι πλέον τόσο ώριμα, ώστε να μπορούν να πεταχτούν στον μεγάλο σκουπιδοτενεκέ ενός πλανήτη που μέρα με τη μέρα διαμορφώνεται κάτω από την πολιτική μιας παγκόσμιας ελίτ σε μια αβάσταχτη ερημία.

Ο φιλελεύθερος άνθρωπος είναι ένα υποκείμενο χωρίς Πατρίδα. Δεν είναι καθόλου τυχαία η ταύτιση του κάθε τίμιου πατριώτη με χρυσαυγίτη, ώστε η αγάπη για την Πατρίδα να είναι ντροπή και ο κάθε Πατριώτης να αισθάνεται μειονεξία και απαξίωση. Μάλιστα θα μπορούσε κανείς να σκεφτεί ότι η δημιουργία ακροδεξιών κομμάτων με άτομα που εμφανίζονται ως απόγονοι του Χίτλερ είναι φτιαγμένα γι αυτόν ακριβώς τον λόγο. Για να σπρώξουν τους ανθρώπους μακριά από την φυσική του προστασία που είναι η πατρίδα τους. Για την Πατρίδα γράφει ο Μισέα:
Κανένας γνήσιος φιλελεύθερος - δηλαδή κανένας φιλελεύθερος – ψυχολογικά ικανός να αναλάβει την ευθύνη όλων των λογικών επιπτώσεων της πίστης του- δεν μπορεί να παραδεχτεί άλλη πατρίδα (αν με αυτό το δαιμονοπαρμένο πλέον όνομα εννοούμε κάθε αρχική δομή ταυτότητας που, όπως η οικογένεια , η χώρα καταγωγής ή η μητρική γλώσσα, δεν απορρέει εξ ορισμού από την ελεύθερη επιλογή των υποκειμένων) παρά μόνο εκείνη που έχει πλέον δημιουργηθεί από την παγκόσμια αγορά δίχως σύνορα.

Και εδώ ακριβώς έγκειται η συστατική αδιαφορία του φιλελευθερισμού για όλες τις λαϊκές παραδόσεις - και άρα για κάθε αυθεντικό πολιτισμό -, που το κομμουνιστικό κόμμα κατήγγελλε κάποτε με τον πρόσφορο όρο αστικός κοσμοπολιτισμός για να τον διαχωρίσει από τον αληθινό προλεταριακό διεθνισμό και τα πατριωτικά και κοινοτικά θεμέλια του. (σελ 56)
……
Ο πλήρως ανεπτυγμένος φιλελευθερισμός είναι ασύμβατος προς κάθε έννοια συνόρου ή εθνικής ταυτότητας και, κατά συνέπεια προς το σύνολο των αξιών που συνιστούν την λογική συνέπεια του όπως την αίσθηση των ορίων και των οφειλών, την προσήλωση στην έννοια της ηθικής και της ατομικής αξίας. (σελ. 75)

Έχει μεγάλη αξία να παρατηρήσουμε ότι ενώ η παγκοσμιοποίηση υπερτονίζει, προφανώς ψεύτικα υποκριτικά και φαρισαϊκά την ατομική ελευθερία και τα ανθρώπινα δικαιώματα, ο Μισεά καταλαβαίνει ότι οι ατομικές αξίες πραγματώνονται μόνο σε μια κοινωνία που ο φιλελευθερισμός είναι ξένος και αλλότριος. Το απομονωμένο, ξεριζωμένο φτερό στον άνεμο άτομο δεν μπορεί να αναπτύξει καμία συνείδηση οποιασδήποτε αξίας, πλην εκείνης των αγορών.

Αυτή η κονιορτοποίηση του προσώπου γίνεται συνειδητά από τα διάφορα νέα ιερατεία του πλανήτη, είτε με στόχους ζοφερούς και ανίερους, είτε από καθαρή ανοησία, αφού η common decency (η κοινή λογική) στην οποία αναφέρεται ο άλλος μέντορας του Μισεά ο Τζωρτζ ‘Οργουελ έχει δώσει την θέση της στην παράνοια των αγορών.
Με πραγματικό σοκ διάβασα στην σελίδα 74 την παρακάτω επισήμανση:

Και θα επισημάνουμε με την ευκαιρία τον απίστευτο κυνισμό των ηγετών της μοντέρνας φιλελεύθερης δεξιάς όταν εμφανίζονται υποκριτικά σε κάθε εκλογική αντιπαράθεση υπερασπιστές των «παραδοσιακών αξιών» Και όμως είναι οι πρώτοι που γνωρίζουν ότι το κυριότερο εμπόδιο στην αδιάκοπη εξάπλωση του παγκοσμιοποιημένου καπιταλισμού είναι – για να επαναλάβουμε την ορολογία που εισήχθη στην δεκαετία του 70, από την τριμερή επιτροπή (Trilateral) - οι value oriented πολιτικές. Δηλαδή εκείνες οι δημοκρατίες που διατείνονται ακόμα ότι στηρίζονται στις φιλοσοφικές και ηθικές αξίες.

Με άλλα λόγια, οι κοινωνίες που συνεχίζουν να στηρίζουν τις πολιτικές τους σε παραδοσιακές αξίες έχουν κατηγοριοποιηθεί κάτω από ειδικές ταμπέλες, προκειμένου να γίνουν αξιοποιήσιμες για κείνο ή για τούτο. Νομίζω ότι τα τεκταινόμενα στην πατρίδα μας δεν είναι τυχαία, αλλά εντάσσονται στα σχέδια που μηχανεύονται αυτά τα αρρωστημένα μυαλά που σκοτώνουν μέρα με τη μέρα ότι αγαθό περιέχεται στον άνθρωπο από την ύπαρξή του. Αυτή η τραγικότητα είναι τόσο μεγάλη που καμία άλλη συμφορά δεν συγκρίνεται μαζί της! Το παγκοσμιοποιημένο σύστημα δεν μπορεί να αναπτύσσεται και να ευημερεί παρά μονάχα καταστρέφοντας σταδιακά το σύνολο των ηθικών αξιών.

Και τι μπορεί να είναι ένας κόσμος χωρίς ηθικές αξίες; Μια κόλαση, που σήμερα στον πλούσιο δυτικό κόσμο κρύβεται με επιμέλεια, τόσο από αυτούς που ωφελούνται από τον συγκεντρωμένο στα χέρια τους πλούτο όσο και από μια ολόκληρη στρατιά σφουγγοκωλάριων που τρώει τα ψίχουλα που πέφτουν από το τραπέζι τους. Η διανόηση έχει γίνει ένα απαραίτητο κομμάτι αυτού του γελοίου στρατού και είναι η πιο πιστή και η πιο φωνακλάδικη μερίδα του.

Είναι όμως αυτή η εξέλιξη του πολιτισμού ένα στραβοπάτημα, που μπορεί κανείς να το διορθώσει ή μήπως είναι εμμανές στοιχείο του και μόνο μια αναβαθμισμένη αρχαϊκή κοινωνία μπορεί να είναι αγαθή;
Ο Φρίντριχ Ένγκελς δημοσιεύει το 1884 την καταγωγή της οικογένειας της ιδιοκτησίας και του κράτους. Το βιβλίο κλείνει με το παρακάτω τσιτάτο του ανθρωπολόγου Morgan, το οποίο είναι συγκλονιστικά προφητικό:

«Από την εμφάνιση του πολιτισμού αυξήθηκε σε τέτοιο τεράστιο βαθμό ο πλούτος, οι μορφές του έγιναν τόσο ποικιλόμορφες, η χρησιμοποίηση του τόσο πλατιά και η διαχείριση του τόσο επιτήδεια προς το συμφέρον των ιδιοκτητών, που ο πλούτος αυτός έγινε απέναντι στο λαό μια ακαταμάχητη δύναμη. Το ανθρώπινο πνεύμα μένει αμήχανο και μαγεμένο μπρος στην ίδια του τη δημιουργία. Θα έρθει ωστόσο η εποχή που το ανθρώπινο λογικό θα δυναμώσει και θα κυριαρχήσει πάνω στον πλούτο, που θα καθορίζει τόσο τη σχέση του κράτους προς την ιδιοκτησία που προστατεύει, όσο και τα όρια των δικαιωμάτων των ιδιοκτητών. Τα συμφέροντα της κοινωνίας προηγούνται απόλυτα των ατομικών συμφερόντων, και τα δυο πρέπει να έρθουν σε μια δίκαιη και αρμονική σχέση. Το απλό κυνήγι του πλούτου δεν είναι ο τελικός προορισμός της ανθρωπότητας, αν η πρόοδος παραμείνει ο νόμος του μέλλοντος, όπως ήταν και στο παρελθόν. Η εποχή που διέτρεξε η ανθρωπότητα από την αυγή του πολιτισμού είναι μονάχα ένα μικρό κλάσμα της ζωής που πέρασε, μονάχα ένα μικρό κλάσμα της ζωής που βρίσκεται ακόμα μπροστά της.
Η διάλυση της κοινωνίας ορθώνεται απειλητική μπροστά μας σαν το τέλος μιας ιστορικής σταδιοδρομίας που μοναδικός της σκοπός είναι ο πλούτος. Γιατί μια τέτοια σταδιοδρομία περιέχει τα στοιχεία της αυτοκαταστροφής της. Η δημοκρατία στη διοίκηση, η αδερφοσύνη στην κοινωνία, η ισότητα των δικαιωμάτων, η γενική εκπαίδευση, θα εγκαινιάσουν την κατοπινή ανώτερη βαθμίδα της κοινωνίας, για την οποία εργάζονται αδιάκοπα η πείρα, η λογική και η επιστήμη. Θα είναι μία αναγέννηση αλλά σε ανώτερη μορφή της ελευθερίας, της ισότητας και της αδερφοσύνης των παλιών γενών.» (Morgan Ancient society,, σελ. 552).

Όχι και πολύ μακρυά από το πνεύμα του Μοργκαν , κλείνει και ο Μισεά το μυστήριο της Αριστεράς  ως εξής: Όταν οι ιδέες βελτιώνονται το νόημα των λέξεων συνεργεί σ αυτό Και αν αυτό συμβεί, μπορούμε να είμαστε σίγουροι ότι οι λαϊκές τάξεις θα επινοήσουν από μόνες τους τα πιο κατάλληλα για τους αγώνες τους ενωτικά σύμβολα.